Terug naar vorige pagina

Wettelijke herverkaveling

Overheden, grondeigenaren en gebruikers in het landelijk gebied staan voor grote uitdagingen op het gebied van klimaat, water, bodem en natuur. Denk aan het verminderen van de stikstofuitstoot bij Natura2000 gebieden. Om natuurherstel of betere waterberging te realiseren is eigendomsoverdracht van grond niet altijd te voorkomen. Wettelijke herverkaveling, of herverkaveling, is een gebiedsgericht en samenhangend landinrichtingsinstrument waarmee percelen geruild worden om deze doelstellingen te halen. 

Vroeger en nu

Met een wettelijke herverkaveling wordt op grote schaal grond van eigenaren in een bepaald gebied geruild. In het verleden had herverkaveling, toen nog ruilverkaveling genoemd, als belangrijk doel om versnipperde agrarische percelen efficiënter in te delen. Tegenwoordig kunnen veel meer doelen een reden zijn om tot een herverkaveling over te gaan, zoals natuurherstel, het aanpakken van bodemdaling of de aanleg van nieuwe infrastructuur. Provincies (Gedeputeerde Staten) nemen het besluit tot een herverkaveling. 

Inspraak en reageren

Iedereen die eigenaar of gebruiker (pachter) van grond is in een herverkavelingsgebied moet meedoen met het herverkavelingsproces. Omdat dit een proces is wat over de eigendommen van mensen gaat, gebeurt dit zorgvuldig in verschillende stappen en meerdere mogelijkheden voor inspraak en reageren. Het is zelfs mogelijk dat eigenaren en pachters in het gebied samen met overheidspartijen, zelf de nieuwe indeling maken. 

Wilg gaat over in Omgevingswet 

Vanaf 1 januari 2024 is alle wetgeving over landinrichting (voorheen Wet Inrichting Landelijk Gebied; Wilg) opgegaan in de Omgevingswet. U vindt een overzicht van de gewijzigde juridische bepalingen in het document: Wetgeving voor het inrichten van gebieden.

Waarbij wij kunnen helpen

Het Kadaster is al 100 jaar betrokken bij de uitvoer van ruilverkavelingsprojecten en heeft veel kennis en ervaring op dit gebied. Zo kunnen wij helpen met: 

  • voorlichting en advies over herverkaveling en andere grondinstrumenten
  • onderzoeken en analyseren of een herverkaveling mogelijk is en bijdraagt aan de doelen in een gebied
  • adviseren bij het inrichtingsprogramma en het goed afbakenen van het herverkavelingsblok
  • ondersteunen en uitvoeren van het herverkavelingsproces om de rechtszekerheid van alle betrokkenen te borgen
  • het voorbereiden van de herverkavelingsakte en het besluit geldelijke regelingen

Hoe werkt een wettelijke herverkaveling

Omdat een wettelijke herverkaveling over eigendommen van mensen gaat, gebeurt dit proces zorgvuldig. Er zijn meerdere mogelijkheden voor inspraak en reageren en het proces verloopt in verschillende stappen.

Lees welke stappen dit zijn

Video

Bekijk hoe een verkaveling in zijn werk gaat en wat daarbij de rol van het Kadaster is.

Vraag en antwoord

Ruilverkaveling kon in de jaren '60 tot '80 wel 20 of zelfs 30 jaar duren. Vroeger werd het hele ruilverkavelingsproces met de hand ondersteund en uitgevoerd. Tegenwoordig zijn grote delen van dit proces geautomatiseerd. Ook is de wetgeving aangepast waardoor er tijdwinst geboekt wordt. We kiezen er ook bewust voor om de gebieden niet meer té groot te maken.  

We voerden diverse procesinnovaties door. Hierdoor konden vrijwel alle projecten van de afgelopen jaren binnen 3 tot maximaal 6 jaar worden afgerond. De kleinere projecten (ongeveer 3.000 ha) binnen 3 jaar, de grotere projecten (ongeveer 6.000 ha) 5 tot 6 jaar. 

Op het eerste gezicht lijkt dat misschien zo. Wat vaak wordt vergeten, is dat dit een integraal instrument. Diverse overheidsopgaven en de verbetering van de agrarische structuur worden in één keer, samen aangepakt.

Vergeleken met onteigening, worden kosten bespaard bij de grondverwerving. Grond hoeft immers niet per se op de gewenste locatie te worden aangekocht maar kan worden geruild, waardoor er geen sprake is van een (dure) volledige schadeloosstelling.

In het verleden zijn kleine kavels vergroot en is het landschap volledig efficiënt ingericht. Men was volledig gericht op schaalvergroting van de landbouw om efficiëntere voedselproductie voor een groeiende bevolking te realiseren. Dit betekende zo optimaal mogelijke kavels, aanpassing van de waterhuishouding voor de landbouw en verbetering van de infrastructuur van het landelijk gebied. Dat ging gepaard met grootschalige cultuurtechnische ingrepen in het landschap.  

Tegenwoordig erkennen we de cultuurhistorische waarde van ons landschap. Herverkaveling gaat in essentie om het inbrengen en opnieuw toewijzen van percelen op basis van bepaalde doelstellingen in een gebied. Zoals in het verleden meanderende beken in een ruilverkavelingsproces werden rechtgetrokken, kunnen herverkaveling of kavelruil nu worden gebruikt om beken juist weer te laten meanderen.

Het ruilinstrumentarium bij een wettelijke herverkaveling kan bij uitstek perspectief bieden aan agrariërs. De instrumenten bieden volop mogelijkheden voor deelname aan het proces. Agrariërs kunnen zelf meedenken over oplossingen voor het gebied. Bovendien zijn het integrale instrumenten; alle overheidsopgaven binnen het te herverkavelen gebied worden in één keer gerealiseerd én tegelijkertijd wordt de agrarische structuur verbeterd.  

Na een ruilverkaveling kan geen aanspraak meer worden gemaakt op lopende verjaringstermijnen. Ook zijn alleen de zakelijke rechten die rusten op de kavels die in de ruilverkavelingsakte zijn vermeld van toepassing.

Dit heet de titelzuiverende werking van de ruilverkaveling.

Dit staat in artikel 16.137 van de Omgevingswet (Ow).

Het belangrijkste verschil is dat een kavelruiltraject helemaal op vrijwillige basis verloopt: eigenaren hebben de keuze om mee te doen, maar zijn dit niet verplicht.

Bij een wettelijke herverkaveling zijn eigenaren en gebruikers in een gebied wel verplicht om mee te doen. Om de rechten van iedereen te borgen is het proces van een wettelijke herverkaveling formeler en zijn er meerdere ter inzage leggingen. Ook is er de mogelijkheid om zienswijzen in te dienen.